2. DERS – ÖĞRENİMDE AMAÇLAR

2. DERS – ÖĞRENİMDE AMAÇLAR

“Amaçsız öğrenme, yönsüz bir sürüş gibidir.”

🎯 AMAҪ

AMAÇ NEDİR?

Eğitimde amaç, öğrenenin neyi, neden öğrendiğini belirleyen temel pusuladır.
Bir dersin ya da konunun amacı belirli değilse, öğrenci de eğitmen de nereye gittiğini bilemez. Yani bir anlamda:

Amaç yoksa yön yoktur. Yön yoksa hedefe ulaşılmaz.

Amaç, sadece eğitmenin değil öğrencinin de yol haritasıdır.
Öğrenci bu sayede “neden buradayım?”, “bu konudan ne çıkacak?” gibi sorulara cevap bulur.

📌 AMAÇLAR AÇIKÇA BELİRTİLMELİDİR

Dersin başında amaç açıkça ifade edilmelidir.
Öğrenci kendisinden ne beklendiğini bilmeli, ölçme ve değerlendirmede neye göre değerlendirilip geçeceğini anlamalıdır.

Kötü örnek:
“Bugün levhaları öğreneceğiz.”

Bu öğrenciye hiçbir yön vermez.
Hangi levha? Kaç tane? Neye dikkat edeceğim?

İyi örnek:
“Bugün 5 tane uyarı levhasını tanıyacak, tarif edecek ve sınavda bunlardan biri çizimle sorulacak.”

Bu, öğrenciyi hazırlar, dikkatini toplar, beklentisini netleştirir.

🛠️ AMAÇ, ÖĞRETİMİN YAPISINI OLUŞTURUR

Amaçlar sadece “ne öğretileceğini” değil, nasıl öğretileceğini ve neyle değerlendirileceğini de şekillendirir.
Bir eğitmen, amacı belirlememişse o dersin sonunda öğrencinin ne kazanması gerektiğini de netleştiremez.

Bir konu anlatıldığında, öğrenci “bu bilgi bana ne kazandıracak?” diye düşündüğünde cevabı net olarak amaç cümlesinde bulmalıdır.

🧭 1. Öğrenme Süreçleri: Kendiliğinden mi, Bilinçli mi?

• Kendiliğinden Öğrenme:
  Günlük yaşamda fark etmeden gelişen öğrenmelerdir. İnsan birçok şeyi günlük yaşamında öğrenir. Başkalarının hareketlerine bakarak istemeden de olsa duyarak, görerek farkında olmadan kendiliğinden öğrenir. Bu kasıtsız, tesadüfen öğrenmeye kendiliğinden öğrenme diyoruz. Kendiliğinden öğrenme her yaşta olan bir zihin etkinliğidir.
• Bilinçli Öğrenme:
  Planlı, hedefli ve ölçülebilir öğrenmelerdir. Sürücü eğitimi bunun tam karşılığıdır.
  Öğrenci ne öğreneceğini bilir ve bu süreç takip edilir.
• Sürücü kursu eğitiminde bilinçli eğitim olduğu kadar tesadüfi eğitim de söz konusudur. Örneğin yanında oturduğu bir sürücünün hareketlerini görerek öğrenebilir.

🧠 2. Eğitimde Amaçların Önemi

Bir dersin amacı:
✔ Eğitmenin yol haritasıdır
✔ Öğrencinin beklentisini belirler
✔ Değerlendirme ölçütünü oluşturur
✔ Dersi yapılandırır ve disipline eder

                                            💬 “Ezber bilgi yolda biter; kavranmış bilgi çözüm üretir.”

🧭 GENEL AMAÇ VE SOMUT AMAÇ

Genel amaç, uzun vadeli kazanımları ifade eder:
📍 “Sürücü adayı güvenli sürüş bilinci kazanır.”

Somut amaç, daha kısa vadeli, ölçülebilir çıktılar sunar:
📍 “Sürücü adayı, sağa dönüşte sinyal verir.”

🔍 Somut hedefler sayesinde eğitmen ders sonunda ölçme yapabilir.
Öğrenci de “başardım mı, eksik miyim?” sorusuna cevap bulabilir.

🎯 HEDEFLER NASIL YAZILMALI?

İyi bir hedef:

✅ Açık ve net olur
✅ Ölçülebilir olur
✅ Öğrenci düzeyine uygundur
✅ Gerçekçidir
✅ Belirli bir süre içinde yapılabilir

Örnek:

“Öğrenci, 15 dakika içinde paralel park manevrasını doğru şekilde uygular.”

Bu hedef sayesinde hem eğitmen hem öğrenci süreci takip edebilir

🧩 5. Öğrenme Alanları

1. Bilişsel Alan (Zihinsel)
   – Bilgi, kavrama, analiz
   – Örnek: Trafik kurallarını öğrenmek
2. Psikomotor Alan (Fiziksel)
   – Kas koordinasyonu, refleks
   – Örnek: Fren yapma, vites değiştirme
3. Duyuşsal Alan (Tutum–Davranış)
   – Değer, sorumluluk, empati
   – Örnek: Yaya önceliğine saygı

🔁 6. 🧠 1. Bilişsel Alan (Zihinsel)

Öğrenci bilgiyi öğrenmeli, kavramalı ve özümsemelidir. Bilgi, zihne ve belleğe yerleşir; adeta oraya park eder.
Bilgiye ihtiyaç duyulduğunda, bellekten çağrılır ve uygulanır. Dolayısıyla bu öğrenim alanında başrolü bellek ve düşünce gücü oynar.

Buradaki amaç, öğrencinin belleğini kullanarak uygulamada (pratikte) çözüm üretebilmesini sağlamaktır.
Öğrenci tanımları, kuralları, ilişkileri ve bağlantıları bilmeli; bu bilgiler belleğinde hazır bir şekilde bulunmalıdır.

Bilgi somuttur. Örneğin, öğrenci bir trafik levhasının anlamını hemen söyleyebilmelidir.
Aynı zamanda bilgi tahmine ve öngörüye de açık olabilir.
Örneğin: Hız sınırı 80 km’den 50 km’ye düştüğünde, öğrenci şu soruları kendine sorabilmelidir:
“Şehre mi giriyoruz? Yol mu daralacak?”

Sadece trafik kurallarının varlığını bilmek değil, neden var olduklarını anlamak da gerekir.
Ancak bu da yetmez — kuralların pratikteki uygulamasının da öğrenilmesi şarttır.

Pratik dersinde, öğrencinin belleğindeki bilgi büyük önem taşır.
Öğrenci, yolda gördüğü bir levhanın anlamını bilmeli, neden orada olduğunu kavramalı ve o levhaya uygun şekilde davranabilmelidir.

Bilgi, öğrencinin sorunları çözmesinde temel kaynaktır.
Sorunun çözümü bellekte hazır bulunmaz, ancak çözüm için gerekli bilgi ve deneyimler oradadır.
Bu bilgilerden faydalanarak öğrenci, karşılaştığı durumlara uygun çözümler üretebilir.

💬 Uygulama Örneği:
Öğrenci: “Bu hız levhası burada niye var ki?”
Eğitmen: “Görüş açısını fark ettin mi? Kavşak öncesi, belki de çocukların geçtiği bir alan. Sadece tabela değil, o tabelayı oraya koyduran nedeni de okumak gerekir.”

“Trafik levhası sadece simge değil, mantıktır.”

✋ 2. Psikomotor Alan (Fiziksel)

Psikomotor öğrenim alanında amaç, fiziksel hareketler ya da hareket dizilerinin kazanılmasıdır.
Bir hareket öğrenilirken, öğrenci önce “nasıl yapılacağını” belleğinden talep eder.
İşte bu yüzden “psiko-motorik” deriz — zihinle beden birlikte çalışır.

Hareket, tekrar edildikçe öğrenilir ve zamanla otomatikleşir.
Otomatikleşen bir hareket artık bilinçli kontrol gerektirmez, yani belleğe ihtiyaç duymadan yapılır.

Örneğin:
Vites değiştirme, başlangıçta zihinsel olarak planlanır ama zamanla refleks hâline gelir.
Bu alan, sürüş pratiğinin motor beceri yönünü oluşturur.

“Beceri öğrenmenin anahtarı, tekrardır”

💬 Uygulama Örneği:
İlk direksiyon dersinde vites geçirmeyi unutan öğrenciye eğitmen şöyle der:

“Bugün beynin düşünüyor, kasların uyguluyor. Yarın kasların ezberleyecek, beynin yola odaklanacak.

“Hareket tekrarlanırsa refleks olur, refleks güvenlik üretir.”

❤️ 3. Duyuşsal Alan (Tutum – Davranış- Adap)

Diğer tüm eğitim alanlarında olduğu gibi, sürücü eğitiminde de esas amaç bilgi öğrenmek ve beceri kazandırmaktır.
Ancak bunun yanında tutum ve davranışın da gelişmesi şarttır.
Hatta öyle ki, bu alan üzerine özel olarak eğilmemiz gerekir.

Çünkü sürücü adaylarının yalnızca teknik değil, aynı zamanda sorumlu, dikkatli ve toplumsal farkındalık sahibi bireyler olarak yetişmeleri hem kendi güvenlikleri hem toplum yararı için çok önemlidir.

Toplumun sürücülerden beklentileri:

• Trafiğin güvenli ve akıcı olması
• Sürücülerin çevreyi koruyan bir anlayışla hareket etmesi

Bu beklentilere uygun sürücüler yetiştirmek mümkündür ve burada en büyük görev sürücü eğitmenlerine düşer.

Tutum, doğrudan bir davranış biçimi değildir, ancak davranış üzerinde doğrudan etkilidir.
Özellikle negatif bir tutum, negatif bir davranışa yol açabilir.

💡 Duyuşsal Alanı Etkileyen Faktörler:

🔹 Tecrübeler ve Duygular

Bir öğrenci sürüş pratiğinde zorlandıkça, başlangıçtaki hevesini kaybedebilir.
Bu durum, derslere karşı isteksizlik hatta taşıt sürmeye karşı korkuya dönüşebilir.

🔹 Ödüllendirme / Cezalandırma

Dersi başarılı şekilde tamamlayan ve sık sık takdir edilen bir öğrenci, öğrenmeye karşı daha pozitif bir tutum geliştirir.
Tersine, sürekli uyarı alan bir öğrenci ise derse ve eğitmene karşı olumsuz bir yaklaşım sergileyebilir.

🔹 Taklit ve Model Alma

İnsanlar görerek, gözlemleyerek çok şey öğrenebilir (tesadüfi öğrenim). Belli bir davranışın ve tutumun başarılı olduğunu gören bir kişi o tutumu ve davranışı taklit etmeye ya da kendine örnek almaya çalışır. Bu olgu bilimsel olarak da kanıtlanmıştır. Eğitimci öğrenci tarafından örnek alınır, bu nedenle eğitimci örnek kişidir ve ona göre davranmalıdır.

💬 Uygulama Örneği:
Bir eğitmen, sinirli bir öğrenciyle karşılaştığında bağırmak yerine sabırla dinler ve şöyle der:

“Trafikte her şey bizim kontrolümüzde değil. Ama kendimizi nasıl yönettiğimiz, öğrenmenin ta kendisi.”

“Tutum davranışı yönlendirir, eğitmen tutumu şekillendirir.”

Amaçlar Davranışa Nasıl Dönüşür?

Bilmek ≠ Yapmak.
Bir sürücü işaretleri biliyor olabilir ama uygulamıyorsa öğrenme tamamlanmamıştır.

Öğrenmek davranış değişikliğini tetikler, hatta davranış değişikliğinin kendisi öğrenmektir. Teori dersine nazaran pratik dersinde davranış değişikliği kolayca görülür. Teori dersinde ise bilgi yazılı veya sözlü sınavlar ile ölçülür.  Öğrencinin derste öğrendiği, dersin içeriğidir ve öğrendiğini uygulaması da davranış şeklidir. Bir eğitimin her zaman iki yönlü amacı vardır. Bunlar somut bilgi ve davranış şekillenmesidir. İyi formüle edilmiş bir dersin amacı somut kelimler ile belirtilmiştir.

🛠️ Uygulama Önerisi

🧪 Ders Planı Alıştırması:
Eğitmen adayı, “park etme” konusunu işlerken 1 genel + 2 somut hedef yazar.
Sonra bu hedefler hedef sisteminin kriterlerine göre yeniden değerlendirir.

🧠 Tartışma Sorusu:
“Duyuşsal öğrenme neden göz ardı edilir ve bu ne gibi sonuçlar doğurur?”

Amacın Önemi:

Amaç eğitimi yönlendirir. Eğitimin veya kursun sonunda öğrenci belli bir bilgiye ve beceriye ayrıca belli bir tutum/tavra sahip olmalıdır. Eğitim süreci bu amaçlara ulaşmaya hizmet etmelidir. Amacı iyi belirleyebilmek için önce öğrencinin başlangıç durumunu tespit etmek gerekir. Bir sonraki derste bu konu geniş şekilde ele alınacaktır. Eğer öğrenci hala vites değiştirtmiyorsa onunla otobana çıkmanın hiçbir anlamı yok demektir. Öğrenci buna hala hazır değildir.

Son olarak öğrencinin dersin öğrenip öğrenmediğini dolayısıyla amaca ulaşıp ulaşmadığını nasıl tespit ederim? Eğer amaç somut ise test etmesi de kolay olur. Eğer genel bir amaç ise test etmesi de daha zor olur.

🎯 İPUCU 

Amaçsız eğitim, rotasız yolculuktur. Ders başlamadan önce “hedef nedir?” sorusu her zaman sorulmalıdır.

🧠 Tartışma Sorusu

“Bir eğitmen dersi plansız ama tecrübeyle işleyebilir mi? Plansızlık ile amaçsızlık aynı şey midir?”

🔚 Özet

Okul eğitiminin özelliği amaçlı, planlı eğitim sunmaktır. Her zaman eğitim, eğitimin amacını belirleyerek başlar. Bu anlamada amaç, sürücü eğitimi ile neyi amaçladığını derslerin düzenini ve dersleri belli düzende adım adım nasıl verilmesi gerektiğini düzenler. Amaç ile öğrencinin eğitimin sonunda neyi bilmesi gerektiğini ve yapabilmesi gerektiğini veya nasıl bir tutum takınması gerektiğini öğrenir. İnsanoğlu öğrenmeyi sadece okulda yapmaz, günlük yaşamda karşılaştığı olaylardan, başkalarına bakarak ta öğreniyor. Bu tür öğrenime tesadüfi öğrenim diyoruz.

Eğitmen hiçbir zaman öğrencinin dersi veya eğitimin amacına ulaşıp ulaşamayacağına garanti edemez. Çünkü öğrencinin kendisi öğrenmeli. Öğrenmek bağımsızdır, kendi başınadır. Eğitmenin etkisi bir yere kadardır. Eğitmen elinden geleni yapabilir, ancak sonuçta öğrenci kendisi öğrenmek zorunda.

• Eğitimde amaç, sadece başlangıç değil aynı zamanda sonuç ölçümüdür
• İyi yazılmış hedef, eğitmenin en büyük yardımcısıdır
• Üç öğrenme alanı dengede olmalı: zihin, beden, tutum
• Bilgi davranışa dönüşmüyorsa eğitim tamamlanmamıştır

📝 Alıştırma Soruları

1. Kendiliğinden ve bilinçli öğrenmeye birer örnek verin?
2. “Katılımcı sinyal verir” ifadesi genel mi, somut mu?
3. Yeni ehliyet alan bir otomobil sürücüsü kaç kezdir nerdeyse kaza yapacaktı. Şöyle ki, önünden giden bir taşıtı sollamak istediğinde sol omuzundan yukarı bakmadığından ölü noktadaki otomobilin farkında değil. Son anda otomobil kornaya basmazsa kaza yapacaktı. Sürücü bu olaydan o kadar korkmuş ki; bundan sonra omuzdan yukarı bakamdan kesinlikle sola yanaşmıyor. Soru: Bu sürücü omuzdan yukarı bakmayı tesadüfen mi öğrendi yoksa bilinçlimi öğrendi açıklayınız?
4. Psikomotor öğrenmeye ait bir sürüş becerisi belirleyin
5. Duyuşsal alandaki gelişimi nasıl gözlemleyebilirsiniz?