K.T.Y. Madde 94

Konuların Ayrı İşlenme Gerekçesi
94. madde, temel kural olan “sağdan gitme” ile “şerit değiştirme” kurallarını aynı metin içinde ele almaktadır. Bu çalışmada “sağdan gitme” kuralını, yani varsayılan şerit kullanımını ayrı bir başlıkta işledim. Şerit değiştirme ise sonraki bölümde teknik ve davranışsal boyutlarıyla ayrıca ele alınacaktır. Böylece her iki konunun da daha net, anlaşılır ve pedagojik olarak güçlü şekilde öğrenilmesini hedefledim.

Kanun Metni:
Madde 94 – Karayollarında trafik sağdan akar.

Park halindeki araçların arasına girilmez, böyle durumlarda düz bir çizgi izlenir.

Aksine bir hüküm veya işaret bulunmadıkça karayollarında:

1. Araç sürücüleri;
   a) Araçlarını durumun elverdiği oranda gidiş yönüne göre yolun en sağından, yol çok şeritli ise, trafik durumuna göre hızının gerektirdiği şeritten sürmek. Zorundalar.

                                                                                                                              Sağdan gitme                                                  

Aksi bir işaret yoksa, orta refüjün sağından gidilir.  Çok şeritli yolda, geçme (sollama) veya donme yoksa, sağdan gidilir.

1. e) İki yönlü dört veya daha fazla şeritli yollarda, motosiklet, otomobil, kamyonet, minibüs ve otobüs dışındaki araçları sürenler, geçme ve dönme dışında en sağ şeridi izlemek zorundadırlar.
2. I) Araçlarının cinsine ve hızına uygun olmayan şeritten gitmeleri,
   k) Bölünmüş yollarda karşı yöndeki trafik için ayrılan yol bölümüne girmeleri, yasaktır.
3. l) Dört veya daha fazla şeritli ve iki yönlü yollarda, karşı yöndeki trafik için ayrılan yol bölümüne girmeleri, yasaktır.
4. m) İki yönlü ve üç şeritli yollarda en sol şeride girmeleri yasaktır.
5. B) Hayvan sürücüleri;
   Bu Yönetmeliğin 95’inci maddesinde sayılan hal ve şartlara uygun olarak hayvanları ve hayvan sürülerini yolun en sağından, en az genişlik işgal ederek ve imkânlar ölçüsünde taşıt yolu dışından sürmek.
6. C) Yayalar;
   Bu Yönetmeliğin 95’inci maddesinde sayılan hal ve şartlar dışında:
   a) Taşıt yolu bitişiğindeki ve yakınındaki yaya yolu, banket ve alanlarda yürümek, buralarda ve mecburi hallerde taşıt yolunda yürüme halinde bu Yönetmeliğin 138’inci maddesindeki şartlara uymak,
   c) Yaya ve okul geçitlerinden geçerken, geçidin sağ bölümünden yürümek,
   zorundadırlar.

Şerit Kullanımında Belirsizlikler ve Uygulamadaki Sorunlar

94/a Fıkrası: “Hızının Gerektirdiği Şerit” İfadesi Üzerine

Belirsizlik:

• “Hızının gerektirdiği şerit” net bir tanım değil.
• Kime göre, neye göre? Aynı hız, bir sürücü için “normal” iken başka biri için “yavaş” olabilir.

Açıklayıcı Tanım (eğitici, kanun metni değildir): Çok şeritli yollarda, hızınız diğer araçların genel akışına göre düşükse ve bu yüzden orta şeritte giderken arkanızda trafik birikiyor veya sağ şeritten araçlar sizi geçmek zorunda kalıyorsa, hızınızın gerektirdiği şeritte değilsiniz.

Yanlış Yorumlar:

• Bazı sürücüler bu cümleyi orta şeritte veya sol şeritte sürekli gitme hakkı gibi algılıyor.
• Nasılsa sağdakilerden hızlıyım düşüncesi, sağ şerit boş olsa da orta şeritte gitmeye devam ediliyor.
• Ağır vasıtaların 80–90 km/s ile gittiğini görünce, sağ şerit boş olsa bile orta şeritte 100 km/s ile gitmeyi kendine hak sayıyor.

K.T.Y. Başka Bir Belirsizlik ve    “En Sağ Şerit Ağır Vasıtaların” Algısı

Sorunlu İfade: 94/e) İki yönlü dört veya daha fazla şeritli yollarda, motosiklet, otomobil, kamyonet, minibüs ve otobüs dışındaki araçları sürenler, geçme ve dönme dışında en sağ şeridi izlemek zorundadırlar.

94/e Fıkrasının Kendi İçindeki Çelişkisi
• Mantık sorunu:
“Geçme ve dönme dışında” ibaresi zaten bütün araçlar için geçerli olan temel şerit disiplini kuralının aynısıdır.
Yani, ağır vasıtalar için özel olarak belirtilen istisna, otomobiller ve diğer araçlar için de vardır.
Bu durumda bu fıkra, sanki ağır vasıtalar için ekstra bir zorunluluk getiriyor gibi görünse de aslında temel kuralın aynısını tekrar etmiş olur.
Dolayısıyla, uygulama açısından fark yaratmayan bir hüküm, sadece yanlış algı üretmektedir.

• Sonuç:
  Bu madde hem hukuki açıdan tekrarlı hem de saha algısı açısından zararlıdır.
  Kanun, şerit disiplini kuralını tüm araç tipleri için net ve tek biçimde ifade etse hem yorum karmaşası hem de “sağ şerit ağır vasıtaların” gibi yanlış inanışlar ortadan kalkar.
• Açıklayıcı Tanım (eğitici, kanun metni değildir):
  “En sağ şerit ‘ağır vasıtaların yeri’ anlamına gelmez. Ağır vasıtalar varsayılan olarak sağ şeridi izler; yalnızca geçme (sollama), dönme veya güvenlik/engel nedeniyle kısa süreli şerit değiştirir ve işlem biter bitmez, tekrar sağ şeride döner. Sağ şerit boşken orta şeritte sürmek ‘geçme’ sayılmaz ve temel şerit disipliniyle çelişir.”

Yanlış Yorumlar:
Sahadaki bu yanlış yorumlar hem kanunun amacını zayıflatıyor hem de şerit disiplinini bozuyor:
• Yanlış algı: Otomobil sürücüleri “sağ şerit ağır vasıtaların” diye düşünüyor → sağ boşken bile orta şeritte gidiyorlar.
• Yanlış tepki: Ağır vasıta sollamaya çıktığında “Ne işi var orta şeritte?” diye tepki oluşuyor.

Bu yüzden sahada bu maddenin faydası, yanlış algı ve uygulamalar yüzünden zarara dönüşüyor.
Trafiğe katkı yerine; şerit disiplini bozuluyor, orta şerit işgali artıyor, sürücüler arası gerginlik yükseliyor.

Kanunen serbest: Soldan gitmenin açıkça izinli olduğu durumlar

• Geçme (sollama) yaparken: Geçme soldan yapılır.
• Sola dönüş/geri dönüş için yaklaşırken: Kavşağa yaklaşırken yolun gidişe ayrılmış kısmının soluna yaklaşılır (tek yönlü yollarda da geçerlidir).
• Dönel kavşakta sola/geriye dönecekler: Orta adaya bitişik şeritten kavşağa girer ve dönüşe geçer.

Kanunda yazmayan ama trafik zorunluluğu nedeniyle pratikte solda kalınan durumlar

• Trafik sıkışıklığı (file): Sürekli şerit değiştirerek sağa geçmek teknik olarak mümkün olmadığından araçlar bulundukları şeritte kalır (mevzuatta açık hüküm yok).
• Otoyol yol ayrımları: Hedef kol/ayrım soldaysa, son anda tehlikeli manevra yapmamak için önceden sol şeride yerleşmek gerekir (mevzuatta “manevra mesafesi” açık tanımlı değil).
• Tek yönlü yolda sola dönüş: Güvenli manevra için eğitsel olarak erken sol pozisyon almak öğretilir; kanunda kavşağa yaklaşırken sola yaklaşma hükmü var.

Psikolojik Etki – Karşı Geliş ve Kabul Etmeme:

• Norm erozyonu: Kural uygulanmazsa, zamanla kuralın varlığı anlamsızlaşıyor.
• Kendi doğrusu: Sürücü, “Zaten kimse uymuyor” veya “Böyle gitmek daha rahat” gibi gerekçelerle kendi kuralını yaratıyor.
• Kural direnci: Yıllarca aynı şekilde gitmiş birine “Sağ şeritte ilerle” dendiğinde bunu bir müdahale olarak algılıyor ve tepki gösteriyor.
• Meşrulaştırma: “Ben haklıyım çünkü hızım daha yüksek” veya “Kamyonlarla uğraşamam” gibi bahanelerle ihlali normalleştiriyor.

Pedagojik Zorluk:

• Eğitmen kuralı anlatsa bile öğrenci, sahadaki çoğunluk davranışı ile kural arasında çelişki görüyor.
• “Hocam, herkes böyle gidiyor, polis de bir şey demiyor” şeklinde direnç oluşuyor.
• Bu yüzden yalnızca kuralı söylemek yetmez; neden uygulanması gerektiği ve uygulanmazsa ne olacağı somut şekilde gösterilmeli.

Not: Sürücülerin, herhangi bir nedenle tahrip olmuş sağ şeridi kullanmamaları kural ihlali olsa da anlaşılır bir durumdur.