📘 ALGILAMA SÜRECİ

🎯 Dersin Amacı

Bu derste, araç sürerken çevreyi nasıl algıladığımızı, hangi duyu organlarımızla bilgi topladığımızı ve bu algının sürüş davranışımıza nasıl yön verdiğini öğreneceğiz.
Amaç sadece “görmek” değil, görerek anlamak, duyarak fark etmek, hissederek sezmek ve bu bilgileri sürüşe doğru şekilde aktarmaktır.

📚 GİRİŞ

Trafikte olmak, sadece direksiyonu tutmak ve ayağını pedallara koymak değildir.
Aslında o sırada çevreden gelen yüzlerce sinyali beyninle işlemeye çalışırsın.

• Gözlerin bir aracı görür
• Kulakların bir korna sesi alır
• Ayağın yoldaki bir çukuru hisseder
• Burnun yanık kokusuyla uyarı verir

Bunların hepsi, algılama sürecinin parçalarıdır.
Ve bu sistem ne kadar iyi çalışırsa, sürüşün o kadar güvenli olur.

👁️ 1. Görerek Algılamak

Trafikte en çok kullandığımız duyu görmedir. Ama sadece “gözle görmek” değil; bakılan şeyi fark etmek önemlidir.

🚘 Örnek: Kavşağa yaklaşırken trafik ışığını görürsün. Ama gözlerin yorgunsa ya da bakışlar donuksa, ışığın rengine rağmen geçersin. Bu görmek var, algılamak yok demektir.

📐 İnsan Gözünün Görüş Açısı

İnsan gözünün görüş alanı, merkezi ve çevresel (periferik) olmak üzere iki ana bölgeye ayrılır:

• Merkezi Görüş (Foveal Görüş): Yaklaşık 2°’lik bir açıyı kapsar. Bu bölgede görme keskinliği en yüksektir ve detaylı görme bu alanda gerçekleşir.
• Parafoveal Görüş: Merkezi görüşün hemen çevresinde yer alır ve yaklaşık 10°’lik bir açıyı kapsar. Bu bölgede renk ve şekil algısı devam eder, ancak detaylı görme azalır.
• Periferik Görüş: Görüş alanının geri kalan kısmını kapsar ve hareket algısı bu bölgede daha hassastır. Ancak detaylı görme ve renk algısı bu bölgede sınırlıdır.

Her bir göz için görüş açıları yaklaşık olarak şu şekildedir:
• Yatay (Temporal): Her bir göz için dışa doğru yaklaşık 100°’lik bir görüş alanı vardır.
• Yatay (Nasal): Her bir göz için burun yönüne doğru yaklaşık 60°’lik bir görüş alanı vardır.
• Dikey (Üst): Yaklaşık 60°
• Dikey (Alt): Yaklaşık 75°

Bu değerler, her bir gözün ayrı ayrı görüş alanını temsil eder. İki gözün birlikte çalışmasıyla oluşan binoküler görüş alanı, yatayda yaklaşık 120°’lik bir alanı kapsar.

Kaynak: TÜBİTAK Bilim Genç

🔍 Görüş Açısı: Ne Kadar Görüyoruz Ne Kadarını Fark Ediyoruz?

İleriye doğru baktığında, çevrenin yaklaşık 180 derecelik bir kısmını görsel olarak algılayabilirsin. Ama bu, “her şeyi net görüyorsun” anlamına gelmez. Çünkü gözümüzün en net gördüğü alan aslında çok dar bir bölgedir. Aşağıda bu alanları dört kategoriye ayırıyoruz:

🅰️ Bilinçsiz (Pasif) Görüş Alanı: 180° x 60°
Bu alan, gözün gördüğü ama zihnin aktif olarak ilgilenmediği bölgedir.
Örnek: Yolda giderken sağ kenarda yürüyen birini fark edersin ama ne giydiğini bilmezsin.

🅱️ Bilinçli (Genel) Görüş Alanı: 30° x 24°
Zihnin bu bölgedeki nesnelere dikkat eder, ama yine de detay azdır.
Örnek: Önündeki iki aracı aynı anda fark edersin ama plakasını okuyamazsın.

🅲️ Doğrudan (Aktif) Görüş Alanı: 10° x 8°
Bu alan, gözünü oynatmadan baktığın ve detayları seçebildiğin bölgedir.
Örnek: Trafik ışığını, yanında yazan süreyle birlikte okuyabildiğin açı budur.

🅳️ Keskin (Foveal) Görüş Alanı: 3° x 3°
Sadece bu alan gerçek netlik sunar. Harf, sayı, küçük işaret detayları burada görünür.
Örnek: Karşıdan gelen aracın sinyalini fark etmek değil, yanıp yanmadığını algılayabilmek bu alanla mümkündür.

🟢 Slogan:
“Tüm alanı görürüz, ama sadece küçük bir alanı anlarız.”

Görmeyi etkileyen unsurlar:

• Görme keskinliği
• Görüş açısı (SWOV’a göre 180°’ye kadar pasif, sadece 3° aktif keskin görüş)
• Göz kaslarının uyumu
• Renkleri ayırt etme (Renk körlüğü için trafik ışık sıralaması evrensel olarak ayarlanmıştır)

👓 2. Görme Kusurları

• Miyop: Uzağı net göremezsin → tabelayı son anda okursun
• Hipermetrop: Yakını net göremezsin → gösterge panelini zor seçersin
• Astigmat: Objeler yamuk görünür → yol çizgileri bile hatalı algılanır
• Gece körlüğü: Loş ışıkta veya tünelde göremezsin → ciddi risk

🎓 Eğitmen, ilk derste öğrenciye basit bir plaka okuma testi ya da parmakla 180° görüş denemesi yapabilir.

🔭 3. Bakış Tekniği

Sürüşte gözler sabit bir noktaya dikilmez. Sürekli tarama yapmalısın (scan):

• Uzak – yakın – sağ – sol – aynalar
• Sürekli bilgi toplayan bir radar gibi

SWOV’a göre: Tehlike öngörüsü gelişmiş sürücüler, gözlerini daha geniş ve esnek kullanır. Yeni başlayanlar ise bakışlarını “dondurur.”

“Yolu değil, bilgiyi izle.”

🌀 4. Ova Körlüğü (Monotonluk Algıyı Kapatır)

Uzun, düz, aynı manzaraya sahip yollarda (otoban, ova, düz şehir dışı yollar) beyin çevresel bilgiyi “önemsiz” diye etiketler ve dikkatin düşer.

🛣️ Örnek: 10 km boyunca aynı manzaraya bakarken hızını yanlış tahmin edersin. Kavşağa 200 metre varken hâlâ 90’la gidiyorsan, bu ova körlüğüdür.

👂 5. Duyarak Algılamak

Sadece gözle değil, kulakla da sürersin:

• Ambulans sireni
• Aracın teker sesi → lastik inmiş olabilir
• Rüzgâr sesi → cam açık mı, dış ses mi var?

“Gözünle görmediğini kulağınla duy.”

👃 6. Koku ve Hissetme

• Yanık kokusu: Fren sıkışmış olabilir
• Mazot kokusu: Sızıntı var
• Aracın titremesi: Lastik patlak veya balans bozukluğu

🚗 Örnek: Debriyajı yakmış bir öğrenciyi eğitmen kokudan anlar.

📏 7. Derinlik ve Mesafe Algısı

• Sollama, park etme, fren mesafesi → hepsi derinlik algısına bağlıdır
• Bu yeti zayıfsa, araçlar ya çok yakın sanılır ya da çok uzak

🟠 Yol kenarındaki reflektörler derinlik hissine yardımcı olur.

🌘 8. Adaptasyon (Işık Geçişi)

Tünelden çıktığında ya da gece aniden far yiyince gözün birkaç saniye kör olur.
Bu geçici kararma süresine adaptasyon süresi denir.
Yavaşlayarak ilerlemek gerekir.

✅ Özet

• Algılama = Görme + Duyma + Sezme + Yorumlama
• Gördüğünü anlamıyorsan sadece bakıyorsun
• Duyular ne kadar doğru ve bilinçli çalışırsa, sürüş o kadar güvenli olur
• Eğitmenin görevi: Öğrencinin sadece sürmesini değil, çevreyi fark etmesini sağlamak

❓ Alıştırma Soruları

1. Görmekle algılamak arasındaki fark nedir?
2. Ova körlüğü neden tehlikelidir?
3. Bakış tekniği neden sadece ileriye dikilmek değildir?
4. Gece körlüğü yaşayan biri neden tünellerde zorlanır?
5. Adaptasyon süresi nedir ve ne zaman yaşanır?